Kapitalizm : Üretimin, özel mülki araçlar ile yapıldığı; üretim, mal ve dağıtım fiyatlarının piyasa tarafından belirlendiği ekonomik bir sistemdir.

Sosyalizm : Üretim araçlarının iktidar ve halk tarafından yönetildiği, dolayısıyla mal ve hizmet fiyatlarının devlet tarafından belirlendiği, üretimde özel mülkiyetin bulunmadığı ekonomik ve sosyal bir sistemdir.

Mülki yazılım : Özel şirketler veya kişiler tarafından geliştirilen, üretim esnasından kullanılan kaynak kodlarına kullanıcıların erişme imkanı olmadığı, üzerinde değişiklik yapma ve paylaşma hakkı bulunmayan yazılımlardır.

Özgür yazılım : Mülki yazılımın aksine, erişilebilen kaynak kodları üzerinde değişiklik yapma ve değişiklik yapılan kodların dağıtılabildiği, genellikle topluluk üyesi insanlar tarafından üretilen ve geliştirilen yazılımlardır.

Söyle bir tanımlara baktığımızda, yazılımın üretim şekli, sahipliği, dağıtım şekilleri ve kullanıcılara sağladıkları özgürlükler bakımından, yazılım lisansları ile ekonomik sistemler arasında benzerlikler rahatlıkla görülebilir. Bu benzerliğin yanı sıra, bilişim ve internetin, insanlara ve firmalara sağladığı anarşik yapı sayesinde yazılım lisansının, iki ayrı ekonomik sistemin de uygulanışta iki ayrı doruk noktası olarak görülebilir. (ki bunun farkına varan yönetimler tarafından yasak ve sansür uygulamaları başladı)

Üretim

Mülki yazılımlarda üretim, belirli bir ücret karşılığı çalıştırılan işçiler tarafından yazılımın kaynak kodu geliştirilerek yapılır. Bu kodlar üzerinden çalıştırabilir sürümü oluşturulur. Yazılım üzerinde bulunan teknolojiler patentler ile korunarak firmaya tahsis edilir. Firma, ortaya çıkan yazılım ile teknolojileri kendisine tahsis ederek gelir elde eder.

Kapitalist sistemde sadece ürün değişik olmakla beraber üretim şekli bilindiği gibi aynıdır.

Özgür yazılımlarda kaynak kodu, genellikle bir oluşum etrafında toplanan grup üyeleri tarafından imece sistemiyle geliştirilir.  Üretilen kod yayınlanır. Yayınlanan kod üzerinde, sonradan değişiklik yapılabilmesi ve yapılan değişikler ile yeniden dağıtılabilmesi için kodlar, erişime kapatılmaz. Bu sayede üretilen yazılım geliştirilerek yeni teknolojilere ve yazılımlara temel oluşturur. Yazılımın sahibi, kişi yada firmalar değil, topluluğun kendisi ve tüm özgür yazılım dünyasıdır.

Sosyalist sistemde tüm üretim araçları halka ait ve halkın yönetimindedir. Üretilen hizmet ya da mal tüm halka ait olduğu için patentlere ve ürünün geliştirilmesini bir firmaya ait kılacak, kapalı lisanslara ihtiyaç duymaz. Özgür yazılım mülkiyet kavramı olmaması ile birlikte, özgür yazılım toplulukları, sosyalist sistemin komünlerine benzetebiliriz.

Kullanım

Parasını vererek satın alınan bir yazılım ürününü, bir başkasına paylaşmıyor, üretiminde kullanılan kodlarına erişemiyor, üzerinde değişiklik yapıyor ve eğer yapılmak denenirse, yasal süreçler ile karşı karşıya kalınıyor. Üzerine başka bir yazılım kurulmak istendiğinde, sistemde var olan yazılımı görmezden geliyor hatta çeşitli güvenlik önlemi bahanesiyle kurulmasına dahi izin verilmiyor.

Kapitalist sistemin doğal bir sonucu olan zorlu piyasa şartlarında rekabet içerisinde bulunan şirketler, diğer şirketleri ile rekabet edebilmek ve kendi firmalarına avantaj sağlamak için çeşitli adil olmayan yollara ve çoğu zaman piyasayı tekel altına almak için uğraş vermektedir. Bilişim dünyasındaki tekel durumda olan yazılım firmalarının çalışmaları buna örnek gösterilebilir.

Özgür yazılımlarda ise kullanım oldukça adil ve serbesttir. Satın alınan bir özgür yazılım istenilen kişi kadar paylaşılabilir, üzerinde değişiklik yapılabilir ve değişiklik yapılan haliyle dağıtabilir.

Üretim araçlarının, halkın yönetiminde bulunduğu sosyalist sistemde doğası gereği rekabetin doğuracağı olumsuz etkiler bulunmamakla beraber, teknoloji ve bilginin belirli bir şirket yada zümreye tahsisine de gerek yoktur.

Aktörler

Steve Jobs, Bill Gates… Mulki yazılımın en bilinen aktörleri. Bu aktörlerin daha önce kapitalizmin güvencesi Amerika’nın istediği doğrultusunda kullanıcı bilgilerini paylaşmaları, çevrelerinde ve dünyadaki yaşayan toplumsal olaylardaki tutumlarıyla hangi tarafta olduklarını açıkça belli etmektedir.

Richard M. Stallman, Dennis Ritchie… Biri özgür yazılım kavramını ortaya atan kişi, diğeri C ve UNIX geliştirilmesinde en büyük paya sahip olan insan. Stallman’ın yaptığı açıklamalardan Sosyalizme yakınlığı [1] olduğunu zaten biliniyor. Genel olarak özgür yazılım geliştiricilerinin yaşam tarzları ve toplumsal olaylara bakışları sosyalist görüşü yansıtmaktadır.

Sonuç

Bu yazıda mümkün olduğunca tarafsız olarak yazılım lisansları ile ekonomik sistemler arasındaki bağı anlatmayı çalıştım. Bir ekonomik sistemin ürünü olan hizmet yada malın kendi sistemi ile uyumluluk ve benzerlik göstermesi oldukça normal bir durum. Umarım yazıda bu durum üzerine farkındalık oluşturabilmişimdir.

“Özgür yazılım sosyal, etik ve siyasidir “ [2]

           Richard M. Stallman
Kaynaklar

[1] Stallman Şahşi Güncesi http://www.stallman.org/#politics

[2] 27 Şubat 2011 EMO Ankara http://ankabilisim.org/2011/03/ozgur-yazilim-sosyal-etik-ve-siyasidir-ri...

Bu yazının lisansı Pardus-Linux.Org eDergi 35. Sayı'daki lisansı ile aynıdır. Lisanslar hakkında bilgiyi lisanslar sayfamızda bulabilirsiniz.